جوان آنلاین: خبرنگار خوب‌و‌حرفه‌ای خبرنگاری است که مانند یک کارمند پشت میز نمی‌نشیند و همیشه در حوزه کاری خود حضور فعال دارد. او اهل مطالعه است، اما نه مطالعه یک یا دو پاراگراف انتخابی در تلگرام و شبکه‌های مجازی، او باید اهل مطالعه جدی کتاب باشد. آنهم کتاب‌هایی که به حوزه خبری او مرتبط است. دروغگو نیست، پل ارتباطی مردم با مسئولان است، حب‌و‌بغض ندارد و حب‌و‌بغض را در حوزه کاری خود راه نمی‌دهد. خودش را وامدار حوزه خبری‌اش نمی‌کند تا بتواند همیشه زبان حق، پرسشگر و مطالبه‌گر خود را حفظ و تقویت کند.
مطالب گفته شده، خلاصه‌ای از خصوصیات خبرنگار متعهدی است که تقی دژاکام - روزنامه نگار پیشکسوت - در گفتگو با «جوان» بیان کرده است. وی متولد اردیبهشت ۱۳۴۵ از چهره‌های مطرح در حوزه ارتباطات و رسانه است. دژاکام، دانش آموخته علوم سیاسی از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و ۲۵ سال تجربه در تحریریه کیهان در سمت‌های خبرنگار، نویسنده، گزارشگر، جانشینی دبیر سرویس سیاسی، دبیر سرویس شهرستان‌ها، دبیر سرویس اجتماعی، عضو شورای سوژه، عضو شورای تیتر حضور داشته است. همکاری با چندین ناشر معتبر برای ویرایش کتاب‌های در آستانه چاپ، همکاری با اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دستیار مدیر مسئول، سردبیر در مجله پاسدار اسلام، مدیر نظارت و ارزشیابی خبرگزاری جمهوری اسلامی، مدیر کل ارتباطات اجتماعی خبرگزاری فارس از جمله فعالیت‌های دیگر اوست که در کارنامه‌اش دیده می‌شود. مدرس دروس خبرنگاری اعم از خبر، مصاحبه، گزارش، مقاله‌نویسی، ویرایش، اخلاق خبرنگاری در مراکز مختلف آموزشی و دانشگاهی تهران و شهرستان‌ها از تلاش‌های او در حوزه تدریس است. از وی همچنین بیش از ۲۰۰ مقاله در موضوعات مختلف سیاسی، بین‌المللی، فرهنگی، ادبی، سینمایی، مذهبی در روزنامه‌های معتبر و پرتیراژ منتشر شده است. گفت‌و‌گوی ما با تقی دژاکام را در ادامه می‌خوانید.
از نگاه مردم و کارشناسان یک خبرنگار خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
قبلاً در مصاحبه‌هایی گفته‌ام که ویژگی یک خبرنگار تراز چیست. خبرنگار خوب برعکس یک کارمند خوب، کسی است که هیچ وقت پشت میزش نباشد و همیشه در حوزه‌های کاری خودش باشد. خبرنگار خوب اهل مطالعه است؛ مطالعه نه اینکه مطالب یکی دو پاراگرافی انتخابی در تلگرام و شبکه‌های مجازی را بخواند؛ نه، او باید اهل مطالعه جدی کتاب باشد به خصوص کتاب‌هایی که به حوزه خبری او مربوط می‌شود. خبرنگار خوب آدم سطحی و زودباور و احساساتی به خصوص احساسات زودگذر نیست. خبرنگار خوب برخلاف آنچه می‌گویند و تبلیغ می‌شود نباید دنباله‌رو مردم باشد، زیرا کار او فرهنگی و ادامه کار انبیاست و انبیا دنباله‌رو مردم نبودند بلکه دست آن‌ها را می‌گرفتند و به سمت نور و آگاهی می‌کشاندند. ممکن است کاری در نظر حتی عموم مردم زیانبار باشد، اما یک خبرنگار خوب اهل مطالعه که پایان و نتیجه کار را می‌بیند، باید همان کار را مفید و مطلوب بشناسد و نباید در چنین مواردی دنباله‌رو نظر عموم مردم باشد. یک خبرنگار واقعی البته باید در ارتباط با حوزه خبری خود، حتماً پل ارتباطی مردم با آنان باشد و انتقادات و گلایه‌ها و انتظارات مردم از آن حوزه را با دقت و به تمامی به مسئولان مربوط برساند و حتی پیگیری حق آن‌ها را در دستور کار خود قرار دهد تا کار به نتیجه برسد. خبرنگار خوب هیچ‌گاه دروغ نمی‌گوید و هیچ‌گاه هم بخشی از واقعیت را پنهان نمی‌کند. او اهل حب‌و‌بغض یا راه دادن حب و بغض در حوزه کاری خود نیست و نکته مهم دیگر اینکه خبرنگار خوب و مسئولیت‌شناس هیچ‌گاه و هیچ‌گاه خود را وامدار حوزه خبری خود نمی‌کند و خود را به هیچ کارت هدیه و رانت و امتیازی نمی‌فروشد تا هم شخصیت خود را اثبات کرده باشد و هم بتواند همیشه زبان حق‌گو، پرسشگر و مطالبه‌گر خود را حفظ و تقویت کند.
امروز خبرنگاران، در میان مردم چه جایگاهی دارند؟ آیا خروجی و فعالیت کارشان در اعتمادسازی مردم مؤثر است؟
پاسخ یکسان و واحدی به این سوال نمی‌توان داد. بسیاری از خبرنگارانی که به وظایف خود خوب عمل نمی‌کنند جایگاه خوبی در افکار عمومی ندارند و بسیاری هم حسابی بین مردم می‌درخشند. البته خبرنگار همانطور که گفتم نباید به نگاه مثبت و منفی مقطعی مردم به خودش نگاه کند، او باید به وظیفه روشنگری خود عمل کند ولو اینکه خیلی از مردم روال کار او را نپسندند.
از نگاه شما کارکرد‌های عمومی رسانه چیست؟
رسانه چه امروز و چه دیروز و چه همیشه، دو وظیفه بزرگ دارد: دستگیری و روشنگری. دستگیری به معنی هشدار دادن به مردم و مخاطبان که در چاه یا چاه‌هایی نیفتند و حواسشان باشد اشتباه نکنند و روشنگری به معنی دادن آگاهی نسبت به مسائل و موضوعات پیش‌آمده و جاری و حتی تاریخی با تولید خبرها، مصاحبه‌ها، گزارش‌ها و نگارش مقاله‌ها و یادداشت‌ها داشته باشد.
آیا رسانه و حرفه خبرنگاران سبک نگرش و رفتار مردم را تغییر می‌دهند؟ اهالی رسانه چه وظیفه‌ای در این زمینه دارند؟
قطعاً مؤثر هستند و هر چقدر رسانه‌ها مهم‌تر و تأثیرگذارتر باشند در این ساخت یا تغییر زیست و سبک زندگی فردی و اجتماعی نقش‌آفرین‌تر خواهند بود.
رویکرد اقشار مختلف مردم به روزنامه (کاغذی و آنلاین)، سایت‌ها و خبرگزاری‌ها، شبکه‌های صدا‌و‌سیما و شبکه‌های اجتماعی را چگونه می‌بینید؟
اقبال مردم به خوانش کتاب، روزنامه و مطالب بلند روزبه‌روز، روند کاهشی پیدا می‌کند. مردم کمتر راضی می‌شوند حتی در شبکه‌های اجتماعی یک مطلب با چند پاراگراف بیشتر را بخوانند، چه برسد به خوانش یک یا نیم صفحه یک روزنامه. این وضعیت نتیجه رشد و گسترش فضای مجازی است و مردم را به کم و حتی به خوراک غلط قانع کرده است.
چرا خرید نسخه‌های مکتوب رسانه، مانند روزنامه‌ها در سبد خرید مردم کمرنگ شده است؟
کارکرد روزنامه‌ها که عوض نشده است، اما شیوه دریافت آن‌ها متفاوت شده است. اگر مردم در ۲۰ سال پیش از ساعت دو بعدازظهر جلوی دکه‌ها صف می‌بستند تا روزنامه‌های کیهان و اطلاعات به آن‌ها برسد و آن روز خوراک خبری و فکری داشته باشند، الان دیگر نه صفی در کار است و نه حتی دکه‌ای که روزنامه بفروشد. مردم این قبیل احتیاجات خود را از اینترنت می‌گیرند و مثلاً خود من یادم نیست از کی روزنامه نخریده‌ام، اما هنوز روزنامه‌ها را همان آخر شب و در اولین لحظاتی که روی سایت گذاشته می‌شود دریافت می‌کنم و می‌خوانم. روزنامه‌خوان‌های حرفه‌ای هم همین کار را می‌کنند و دیگر مدت‌هاست به دکه مراجعه نمی‌کنند.
با توجه به گفته جنابعالی و گسترش رسانه‌های برخط و فضای مجازی، روزنامه‌ها چه تغییراتی را باید در شیوه فعالیت خود داشته باشند؟
روزنامه‌ها باید نسخه دیجیتال خود را فعال‌تر و پر‌آپشن‌تر و متنوع‌تر کنند. از فیلم، کلیپ و نسخه صوتی، مصاحبه‌ها و گزارش‌های لحظه‌ای و به‌روزشونده بیشتر در نسخه دیجیتال خود استفاده کنند و مطالب را به همان محتوای روزنامه مکتوب محدود نکنند.
چگونه می‌توان مردم را به صورت عمومی و تخصصی، مخاطب پایدار روزنامه‌ها و نشریات کرد؟
با همان صداقتی که ذکرش رفت، با تبیین و اقناع در موضوعات مختلف، با مستند صحبت‌کردن و با بی‌طرفی و بی‌توجهی به حزب، جناح، قبیله و شخص‌پرستی.
و در آخر ویژگی‌های رسانه تراز جامعه اسلامی چیست؟
واجد همه آن‌چیز‌هایی که برای یک خبرنگار خوب و تراز گفتم به اضافه رعایت نکاتی، چون صفحه‌آرایی چشم‌نواز، استفاده از تصاویر، جداول، نمودار‌ها و اینفوگرافی‌های جذاب، احتراز جدی از تکلف در بیان و غلط‌های املایی و تایپی و ویرایشی و رسم‌الخط سلیقه‌ای و غیرمعتبر، فارسی‌نویسی و سلیس‌نویسی و در آخر زبان مناسب مخاطبان روز لازم است.
